Maciej Pacuła ©

Zakład Prawa Prasowego

Instytutu Dziennikarstwa

Uniwersytetu Warszawskiego

Celem SPOŁECZNEJ KAMPANII SZANUJĘ jest promowanie przestrzegania ochrony praw autorów, artystów wykonawców i ich następców prawnych do utworów chronionych prawem autorskim i prawami pokrewnymi oraz praw wynalazców i racjonalizatorów, autorów i właścicieli nazw i znaków odróżniających, chronionych prawem własności przemysłowej.

POWSZECHNA ZNAJOMOŚĆ I SZANOWANIE PRAW AUTORÓW I ARTYSTÓW WYKONAWCÓW TO NASZA WSPÓLNA, SPOŁECZNA SPRAWA I NAJLEPSZE, CZYNNE WSPARCIE TWÓRCZOŚCI, SZTUKI I OCHRONY DÓBR  KULTURY

Inicjatorzy SPOŁECZNEJ KAMPANII SZANUJĘ apelują do wszystkich o powszechne respektowanie chronionych praw autorów i artystów wykonawców, gdyż:

1.Oryginalne autorskie dzieła (utwory) i ich artystyczne wykonania, tworzone przez autorów (twórców) i interpretowane przez artystów wykonawców, są rezultatami ich pracy twórczej i artystycznej. Powstają z połączenia talentów, zdolności twórczych, wiedzy, pomysłów i indywidualnych, niepowtarzalnych umiejętności warsztatowych. Dlatego sposoby i formy twórczej konkretyzacji (wyrażania) przez autorów i artystów wykonawców prawem chronionych dzieł, przedmiotów własności intelektualnej, podlegają – podobnej do własności rzeczy, które są przedmiotami materialnymi, ale odrębnej – ochronie prawnej. Z odrębnej ochrony prawnej korzystają też opatentowane innowacje techniczne, zastrzeżone nazwy i znaki odróżniające.

2.Ochronie własności intelektualnej nie podlegają zatem prawa do pojedynczych, materialnych przedmiotów, stanowiących oryginały lub kopie dzieł i zapisy artystycznych wykonań. Będących wyrażonymi w różny sposób, utrwalonymi tylko w oryginale lub zwielokrotnionymi kopiami autorskich rezultatów indywidualnej i zespołowej pracy twórczej. Bądź nie zapisanymi, udostępnianymi publicznie na żywo, lub też utrwalonymi i zwielokrotnionymi na różnych nośnikach, artystycznymi wykonaniami. Przedmiotem ochrony własności intelektualnej jest niematerialny wkład w rezultat twórczy, stanowiący indywidualny wyraz i ucieleśnienie koncepcji, umiejętności twórczych i artystycznych autorów oryginalnych utworów i artystów wykonawców. Czyli wszelkie przejawy oryginalnej twórczości i artystycznych wykonań. Chronione utwory i wykonania artystyczne są też, przede wszystkim, dobrami kultury.    

3.Rezultaty różnych przejawów twórczości i sztuki, tworzone na przestrzeni dziejów, poddawane procesom kulturowych i cywilizacyjnych syntez, stanowią trwałe podstawy naszego materialnego i duchowego dorobku i rozwoju. Są więc wspólnymi wartościami kulturowego i cywilizacyjnego dziedzictwa, jakie przypadło nam w udziale po naszych przodkach i które my z kolei przekażemy naszym następcom, wzbogacone przez współczesnych twórców i artystów. Bez nich nie byłoby postępu ani rozwoju kultury materialnej i duchowej. Dlatego rezultaty twórczości i artystyczne wykonania podlegają tak silnej, szczególnej ochronie prawa.  

4 Udostępnione publicznie rezultaty twórczości autorskiej i wykonania artystyczne mają też szczególny charakter prawny. Gdyż, z jednej strony, stanowią one nadal chroniony prawem przedmiot własności intelektualnej swoich pierwotnych twórców i właścicieli (autorów lub artystów wykonawców) lub nabywców majątkowych praw do nich. Z drugiej zaś strony, mogą też być całkowicie lub częściowo objęte ograniczonymi prawami licencjobiorców do czasowego korzystania z nich w określony w licencji sposób. A jednocześnie, za zezwoleniem i w zakresie zgodnym z prawem i wolą osób uprawnionych, trafiają do publicznego obrotu i obiegu. Z chwilą rozpowszechnienia albo publikacji stają się więc szeroko dostępne w różny sposób. W ramach dozwolonego użytku osobistego i publicznego. Po to, byśmy mogli z nich legalnie korzystać na określonych polach eksploatacji. Jednak wyłącznie w sposób zgodny z zakreślonymi prawnie i ustalonymi umownie warunkami. Bo nabycie pojedynczego egzemplarza utrwalenia (kopii) autorskiego utworu (dzieła) lub wykonania artystycznego nie oznacza nabycia prawa do swobodnego dysponowania tym utworem albo artystycznym wykonaniem, ani do dowolnego, nieograniczonego korzystania z nich przez nabywcę i udostępniania ich innym osobom. A zakres dozwolonej eksploatacji utworów chronionych prawem autorskim i artystycznych wykonań chronionych prawami pokrewnymi wyznaczają szczegółowo stosowne unormowania ustawowe i postanowienia umów licencyjnych na korzystanie z nich. Nawet wtedy gdy twórca lub artysta wykonawca sprzeda swoje prawa majątkowe do utworu lub wykonania autorskiego, pozostają mu prawa osobiste do ich szczególnej ochrony. Takie jak: prawo do autorstwa lub artystycznego wykonania, oznaczania ich imieniem i nazwiskiem lub pseudonimem, ochrony ich nienaruszalności i nadzoru nad sposobami korzystania z nich.     

5. Odbiorcy i nabywcy różnych form przekazów lub egzemplarzy (kopii) zrealizowanych i zwielokrotnionych dowolną techniką utrwaleń autorskich utworów (dzieł) lub artystycznych wykonań, sporządzonych legalnie, za zezwoleniem uprawnionych osób, mają jedynie ograniczony zakres korzystania z nich. Gdyż mogą nimi dysponować wyłącznie w granicach dozwolonego użytku osobistego. Do własnych, osobistych, niekomercyjnych celów prywatnych. Publiczne i zarobkowe korzystanie z chronionych prawem utworów i artystycznych wykonań na dowolnych polach eksploatacji wymaga nabycia praw majątkowych lub licencji na czasowe korzystanie z nich też na ściśle ustalonych w umowach licencyjnych polach eksploatacji.    

6.Szczególna ochrona praw autorów i artystów wynika więc z oryginalności i niepowtarzalności, a zatem i wyjątkowości, wszelkich indywidualnych i zespołowych przejawów pracy twórczej i artystycznej oraz z ich równie szczególnej roli i wyjątkowego znaczenia społecznego. Ta praca jest równocześnie prywatna, ze względu na wysoce zindywidualizowany charakter, oryginalność, nowatorstwo jej treści i form, osobisty wkład twórczy autorów i artystów wykonawców, lecz ma też istotne aspekty publiczno-prawne. Rezultaty osobiście wykonywanej pracy twórczej i artystycznej – autorskie utwory (dzieła) i artystyczne wykonania – są bowiem zwykle przeznaczone do publicznego udostępniania, rozpowszechniania, osobistego i publicznego użytku ich adresatów, odbiorców i nabywców. Wszelkie formy twórczości i wykonawstwa artystycznego są więc, ze swej istoty, zarazem osobiste, indywidualne i publiczne. Co powoduje liczne konflikty oraz naruszenia praw, uprawnień i interesów autorów i artystów wykonawców i trudności interpretacyjne. Można jednak i trzeba ich skutecznie unikać. Najprostszym tego sposobem jest uważne czytanie i przestrzeganie umów licencyjnych i prawa.  

7.Współczesny, hiperdynamiczny postęp techniczny i technologiczny sprawia, że możliwości osobistego utrwalania, wielokrotnego kopiowania, przesyłu i przekazu większości rezultatów pracy twórczej i wykonawstwa artystycznego stale się poszerzają. Stają się coraz doskonalsze i coraz powszechniej dostępne. Coraz trudniej też kontrolować sposoby i zakres nowych form udostępniania i korzystania z chronionych prawem autorskim utworów i chronionych prawami pokrewnymi artystycznych wykonań utworów oraz ich utrwaleń na różnych nośnikach. Stale zwiększa się łatwość dostępu do już rozpowszechnionych utworów i artystycznych wykonań w postaci różnych form ich analogowego lub cyfrowego zapisu. I powszechny dostęp do różnych technik oraz sprzętu do przetwarzania, kopiowania, zwielokrotniania, elektronicznego przesyłu i przekazu utworów i artystycznych wykonań w różnych postaciach i formach tekstowych, ikonicznych (wizualnych), fonicznych lub audiowizualnych. W tych warunkach znacznie też łatwiej o naruszenia praw osobistych i majątkowych autorów, artystów wykonawców, ich następców prawnych lub innych osób, korzystających legalnie i odpłatnie z uprawnień do utworów lub artystycznych wykonań na coraz liczniejszych polach eksploatacji

8. Niedawno rozpoczęty XXI wiek w najbardziej rozwiniętych regionach i krajach świata jest okresem poprzemysłowego, ponowoczesnego rozwoju kultur i cywilizacji ludzkich. Znaczenie twórczości i własności intelektualnej oraz przestrzegania obowiązującej ochrony prawnej twórczości i sztuki we wszystkich dziedzinach kultury gwałtownie wzrasta. Toteż coraz większą wartość i społeczne znaczenie mają rezultaty autorskiej twórczości i wykonawstwa artystycznego. Tworzenie dzieł autorskich, ich zapis, wykonania artystyczne, rozpowszechnianie, utrwalanie na różnych nośnikach i zwielokrotnianie, zwłaszcza w najbardziej masowych, popularnych i powszechnych formach, nabiera więc też coraz bardziej rynkowego charakteru. Podlega również swoistym procesom uprzemysłowienia i komercjalizacji. Podnosi to nie tylko wartość ale również koszty i ceny rynkowe utrwaleń, wprowadzania do obrotu i promocji rynkowej utworów i ich artystycznych wykonań. Co tworzy nowe, finansowo-ekonomiczne bariery dostępu do najnowszych dóbr kultury i oprogramowania komputerowego, chronionego prawem autorskim analogicznie jak utwory tekstowe. Zbyt wysokie nierzadko ceny rynkowe chronionych prawem utworów i wykonań artystycznych stanowią kolejne, istotne powody gwałtownego mnożenia się naruszeń praw autorskich i praw artystów wykonawców.

9. Chronione prawnie utwory i wykonania artystyczne stają się coraz bardziej poszukiwanymi przedmiotami rynkowego obrotu towarowego. Profesjonalne utrwalenia ich wysokiej jakości pierwotnych cyfrowych zapisów na płytach CD i DVD mogą być coraz łatwiej i wierniej, niemal bez strat jakości, kopiowane, wielokrotnie powielane, elektronicznie przesyłane i przekazywane różnym adresatom z pominięciem opłat za ich rozszerzaną bezprawnie eksploatację. Tak rodzą się teraz ciągle nowe postacie i formy naruszeń praw własności intelektualnej.

Mnożą się przypadki jawnego i ukrytego piractwa autorskiego i plagiatów w różnych ich odmianach, postaciach i formach. Obrót utrwalonymi rezultatami autorskiej twórczości i wykonawstwa artystycznego jest obszarem licznych nielegalnych i przestępczych działań. Większość z nich ma wszelkie znamiona pospolitej kradzieży lub innych form bezprawnego zaboru i przywłaszczania sobie przez różnych sprawców chronionych prawem przedmiotów cudzej własności intelektualnej oraz bezprawnego korzystania z nich na różnych polach eksploatacji. We wspólnym interesie powinniśmy skutecznie zwalczać te patologiczne, przestępcze działania. Bo z powodu rozmiaru strat, ograniczają liczbę nowych utworów i artystycznych wykonań. Koszty ich utrwaleń, rozpowszechniania i promocji rosną. A wpływy z ich sprzedaży i dochody osobiste twórców i artystów wykonawców zamiast rosnąć często drastycznie maleją.

10. Nielegalne kopiowanie, zapisywanie na dowolnych nośnikach, przekazywanie innym osobom lub wprowadzanie do obrotu utrwaleń autorskich utworów i artystycznych wykonań, chronionych prawem autorskim i prawami pokrewnymi, bez uiszczania należnych, prawem wymaganych opłat za legalne korzystanie z nich, przynosi więc szkodę nie tylko autorom i artystom wykonawcom, producentom, dystrybutorom i sprzedawcom. Szkodzi nam wszystkim. Gdyż twórczość autorska i artystyczne wykonawstwo nie podlega zwykłym, rynkowym prawom popytu i podaży na takich samych zasadach, jak wytwórczość przemysłowa. Wzrost popularności i wartości rynkowej utworów autorstwa określonych twórców i artystycznych wykonań określonych wykonawców nie zawsze może powodować i powoduje odpowiedni do rosnącego popytu wzrost liczby nowych utworów tych samych twórców lub nowych artystycznych wykonań tych samych artystów. Twórczość autorska i wykonawstwo artystyczne rządzą się bowiem istotnie odmiennymi prawami niż produkcja i rynek wyrobów i usług nie charakteryzujących się wkładem twórczym. Bo czas, ani indywidualne warunki, potrzebne do tworzenia autorskich dzieł i artystycznych wykonań, podobnie jak ich jakość i liczby nie mogą w pełni dostosowywać się do zapotrzebowania rynkowego. Dlatego właśnie praca twórcza i artystyczna, podobnie jak szczególna ochrona prawna jej rezultatów, ma odrębny charakter.   

11. Samo zaostrzanie kar i ściganie sprawców mnożących się naruszeń praw własności intelektualnej nie jest najlepszym ani jedynym rozwiązaniem problemów, wynikających z rosnącej łatwości i liczby przypadków bezprawnego korzystania z chronionych prawnie rezultatów pracy twórczej i artystycznej. Potrzebny jest społeczny dialog, intensywne działania informacyjne i edukacyjne, nowe formy wzajemnych kontaktów i współdziałania przedstawicieli środowisk twórczych, artystycznych i osób korzystających najczęściej z różnych utworów i artystycznych wykonań. Ważnymi czynnikami, sprzyjającymi poszanowaniu praw autorów i artystów wykonawców oraz zwiększaniu ich dochodów z pracy twórczej i artystycznej, powinny też być: odpowiednia polityka podatkowa i cenowa, oraz ograniczanie nadmiernych kosztów pośrednich i marż w obrocie chronionymi prawnie autorskimi utworami i artystycznymi wykonaniami. Musimy wspólnie zapewniać twórcom i artystom wykonawcom należne dochody. Tworzą oni swoje utwory i artystyczne wykonania nie tylko dla siebie, lecz dla nas wszystkich. Chcąc korzystać z rezultatów pracy twórczej i artystycznej musimy o tym pamiętać i nie pozbawiać twórców (autorów) i artystów wykonawców należnych z tego tytułu wynagrodzeń.

12. Nie płacąc za nielegalne korzystanie z rezultatów prawnie chronionej autorskiej twórczości i artystycznych wykonań, szkodzimy nie tylko naszym ulubionym twórcom i artystom wykonawcom oraz producentom, dystrybutorom i sprzedawcom utrwaleń ich utworów i artystycznych wykonań. Szkodzimy też sobie, niszcząc kulturę i jej twórców. Aby tego uniknąć, musimy wszyscy znać, szanować i przestrzegać prawa autorów i artystów na co dzień. Ich powszechna znajomość i respektowanie winny więc stać się naszą wspólną społeczną sprawą.